Prawidłowe funkcjonowanie organizmu uzależnione jest od wielu procesów, w których udział biorą liczne związki, a także najmniejsze znane cząsteczki i elektrony. Właśnie do takich należą wolne rodniki, które w optymalnej ilości są niezbędne, ale w nadmiarze działają destrukcyjnie. Zbyt duża ilość wolnych rodników, w stosunku do związków działających na nie neutralizująco, określana jest jako stres oksydacyjny. Zagadnienie to jest bardzo złożone, ale też niezwykle ważne dla naszego zdrowia i urody. Dowiedz się więcej o przyczynach i objawach stresu oksydacyjnego!
Aby zrozumieć, czym jest stres oksydacyjny, warto w pierwszej kolejności przybliżyć znaczenie wolnych rodników i antyoksydantów. Pierwsze z nich są reaktywnymi formami tlenu i azotu wystarczająco aktywne, aby móc samodzielnie istnieć. Są to to cząsteczki lub atomy, które na ostatniej orbicie od jądra atomowego posiadają niesparowaną liczbę elektronów.
Zawsze cząsteczki, które posiadają niesparowany elektron, dążą do uzyskania pary - na tej podstawie odbywają się wszelkie reakcje chemiczne. W celu uzyskania parzystej liczby elektronów atom odbiera lub przyjmuje brakujący element od innej cząsteczki. Wolne rodniki możesz spotkać pod wieloma innymi nazwami, takimi jak: reaktywne formy tlenu (mają największe znaczenie dla organizmu), rodniki, oksydanty, utleniacze.
Z kolei antyoksydanty, inaczej przeciwutleniacze, to związki wykazujące zdolność neutralizacji wolnych rodników tlenowych i azotowych. Związki o takich właściwościach oddają wolnym rodnikom niesparowany elektron lub przyjmują go od nich bez szkody dla organizmu.
Rodniki tlenowe powstają w trakcie każdego oddechu - są produktami przemiany tlenowej i naturalnie występują w organizmach żywych. Obecność wolnych rodników jest niezbędna. Związki te m.in. utleniają metale ciężkie, toksyny i drobnoustroje, tym samym umożliwiają oczyszczanie organizmu, także z martwej materii. Biorą też udział w odżywianiu komórkowym, stanowią elementy obronne organizmu - chronią np. komórki fagocytujące (żerne), wspierają układ odpornościowy. Ważnym zadaniem wolnych rodników jest również udział w różnicowaniu komórek, co umożliwia im zwiększenie zdolności adaptacyjnych. Optymalny poziom wolnych rodników praktycznie warunkuje prawidłowe funkcjonowanie ciała.
Mianem stresu oksydacyjnego określa się stan zaburzonej równowagi pomiędzy rodnikami a antyoksydantami. Niesparowane elektrony krążą po ciele, pozostając poza kontrolą organizmu. Jeśli nie napotkają na swojej drodze przeciwutleniacza, poszukują brakującego elektronu, np. w innej komórce. Odbierając jej część, doprowadzają do uszkodzenia DNA komórki, utleniają też tłuszcze, niszczą białka.
Utleniacze atakują komórki na różnych obszarach ciała. Odbierają elektron od jednej cząsteczki, powstaje kolejna niesparowana, która staje się wolnym rodnikiem. Wszystkie niekompletne atomy generują kolejne. Stres oksydacyjny to stan, kiedy w organizmie krąży znaczna ilość niebezpiecznych rodników, negatywnie wpływających na funkcje i żywotność komórek. Niestety nadmierny poziom rodników ma destrukcyjny wpływ nie tylko na wygląd, ale także stan zdrowia. Przyczynia się do rozwoju chorób, w tym zmian nowotworowych.
Warto wspomnieć, że podobnie jak wolne rodniki tlenowe występują w organizmie, to także, aby zachować równowagę, mamy zdolność wewnętrznej syntezy substancji antyoksydacyjnych. Naturalnymi przeciwutleniaczami w organizmie (wytwarzanymi całkowicie lub częściowo) są m.in.: melatonina, estrogen, albumina, kwasy liponowy i moczowy, glutation i koenzym Q10. Związki te chronią przed negatywnym działaniem wolnych rodników. Jednak w dzisiejszych czasach, z uwagi na prowadzony styl życia czy poziom zanieczyszczenia środowiska, reaktywne formy tlenu powstają w nadmiarze. Często więc występuje deficyt naturalnych antyoksydantów, czyli ich niedobór względem zapotrzebowania. Antyoksydanty trzeba dostarczać z zewnątrz - wraz z posiłkami i kosmetykami do pielęgnacji skóry.
Podsumowując, jeśli ilość wolnych rodników w organizmie przekracza ich zapotrzebowanie, a także jeśli ilość antyoksydantów jest niewystarczająca do zneutralizowania niepotrzebnych rodników, pojawia się wyzwanie. Organizm funkcjonuje prawidłowo tylko, jeśli zachowana jest równowaga między utleniaczami a przeciwutleniaczami. Niezbędna jest więc zarówno obecność antyoksydantów w organizmie, jak i wolnych rodników.
Nadmiar wolnych rodników może nie być zauważony. Objawy stresu oksydacyjnego bywają mylone z innymi dolegliwościami, przez co często są bagatelizowane. Stan taki można jednak podejrzewać, jeśli występują symptomy, takie jak:
Stres oksydacyjny jest jedną z przyczyn rozwoju chorób cywilizacyjnych, a także szybszego starzenia się organizmu. Optymalny poziom antyoksydantów i wolnych rodników jest niezbędny także dla naszej urody. W wyniku zaburzonej równowagi organizmu dochodzi m.in. do utleniania komórek tłuszczowych, które są składnikiem naturalnego płaszcza hydrolipidowego. W konsekwencji naskórek traci ochronę, staje się suchy, podatny na podrażnienia i negatywny wpływ czynników zewnętrznych.
Stres oksydacyjny prowadzi także do dezintegracji i uszkodzenia komórek skóry. Pod jego wpływem dochodzi do osłabienia kluczowych składników budulcowych, takich jak m.in. kolagen, elastyna i kwas hialuronowy. To skutkuje przedwczesnym powstawaniem zmarszczek i wiotczeniem skóry.
Objawy stresu oksydacyjnego, które możemy zauważyć gołym okiem to m.in.:
Do nadmiernej produkcji wolnych rodników, odpowiadających za stres oksydacyjny, przyczyniają się różne czynniki, głównie związane ze stylem życia i warunkami środowiskowymi, takie jak:
Możliwe przyczyny stresu oksydacyjnego to również choroby przewlekłe i przyjmowanie niektórych środków, np. leków antykoncepcyjnych, sterydowych.
Rodniki niszczą elementy różnych tkanek i narządów, zwłaszcza układu oddechowego, nerwowego i krwionośnego. Niestety stres oksydacyjny prowadzi do rozwoju wielu chorób, takich jak np.:
Aby odzyskać równowagę pomiędzy rodnikami a przeciwutleniaczami, konieczne jest ograniczenie czynników, pod wpływem których wolne rodniki powstają w nadmiarze. Przede wszystkim trzeba unikać używek i stresu, a także zadbać o zdrową dietę bogatą w związki o właściwościach antyoksydacyjnych, taki jak np. witaminy (A,E,C), minerały (głównie selen, cynk, mangan), flawonoidy, karotenoidy, betalainy, ksantofile.
Ważna jest również optymalna doza aktywności fizycznej. Należy dostosowywać rodzaj oraz intensywność ćwiczeń do możliwości i wytrzymałości własnego ciała - nadmierne forsowanie również przyczynia się do powstawania rodników tlenowych.
Aby poprawić stan swojej skóry i zneutralizować oznaki starzenia będące konsekwencją działania wolnych rodników tlenowych, do swojej codziennej pielęgnacji warto włączyć produkty z antyoksydantami np. witaminą C, A czy E. Szczególnie cenne będzie, jeśli wspomniane wyżej związki będą w formie prowitamin. Taka forma zapewnia im większą stabilność, stopniowe uwalnianie związku i wyższą skuteczność.
Szczególnie wraz z upływem lat mechanizmy obronne organizmu słabną, a wpływ wolnych rodników ulega nasileniu. Aby uniknąć stresu oksydacyjnego, ważne jest więc uzupełnianie antyoksydantów wraz z posiłkami. Warto zwiększyć ilość zjadanych warzyw i owoców. Najwięcej przeciwutleniaczy zawierają zielone warzywa liściaste, oleje roślinne. Źródłem antyoksydantów są także zioła, np. zielona herbata, dzika róża, lukrecja.
Niestety stres oksydacyjny pojawia się u osób w każdym wieku. O zdrową dietę i działania profilaktyczne warto więc dbać nieustannie. Natomiast problem ten szczególnie dotyczy osób, u których utrwaliły się niewłaściwe nawyki. Warto więc zrezygnować z używek, zadbać o dostosowanie skali ćwiczeń do możliwości ciała i odpowiednią pielęgnację zewnętrzną.
Pod wpływem promieni UV powstają zarówno wolne rodniki, jak i inne niekorzystne zmiany w strukturze skóry. Ważna jest więc ochrona przeciwsłoneczna. Antyoksydanty można dostarczać do skóry także wraz z kosmetykami.
