Cząsteczki lub atomy, które zawierają niesparowane elektrony, występują powszechnie w przyrodzie i organizmach żywych. Określa się je jako wolne rodniki. Powstają na drodze naturalnych procesów, jak i w wyniku działania czynników zewnętrznych. Optymalna ilość tych cząstek w organizmie jest niezbędna, ale w nadmiarze wykazują działanie destrukcyjne, szczególnie na skórę, przyspieszając proces starzenia. Wyjaśniamy, na czym dokładnie polega takie działanie i jak zapobiegać ich negatywnemu wpływowi na ciało!
Naprzemiennie stosuje się nazwy, takie jak wolne rodniki, rodniki, oksydanty i utleniacze - wszystkie służą do określenia atomów lub cząsteczek, które na ostatniej orbicie posiadają niesparowany elektron. Prawidłowo atom dąży do osiągnięcia parzystej liczby elektronów. W tym celu oddaje zbędny elektron innej cząsteczce lub pobiera od niej kolejny. Zwykle więc rodniki są bardzo reaktywne, czyli zdolne do samodzielnego istnienia.
Najpowszechniej znane są reaktywne związki tlenu i azotu, przy czym to głównie przemiany tlenu są źródłem szczególnie istotnych dla ludzkiego organizmu. Jako przykład takich związków można wymienić anionorodnik ponadtlenkowy (O2•−), czy rodniki wodoronadtlenkowy (HO2•), hydroksylowy (HO•) i alkoksylowy (RO•).
Wolne rodniki tlenowe powstają m.in. na drodze naturalnych procesów biochemicznych zachodzących w ludzkim organizmie, głównie podczas procesu oddychania. Tlen pobierany jest z otoczenia, kolejno zużywany, a dzięki hemoglobinie transportowany do wszystkich tkanek i narządów. Na tym jednak nie koniec. Następnie część reaktywnych atomów tlenu, powstających na drodze metabolizmu tlenowego, poszukuje brakującego elektronu w całym ciele. Takie cząsteczki mogą utleniać lipidy (tłuszcze), białka, kwasy nukleinowe i cukry. W efekcie kolejne cząsteczki tracą równowagę i zaczynają poszukiwać pary w następnych.
Pewna ilość wolnych rodników jest niezbędna. Mogą one poszukiwać brakującego elektronu w całym organizmie ludzkim, gdzie pełnią funkcję mediatorów i regulatorów wielu procesów fizjologicznych. Do ich podstawowych zadań należą:
Obecność wolnych rodników w organizmie jest niezbędna do zachowania zdrowia, jednak w nadmiarze działają one destrukcyjnie. Krążą po organizmie i pozostają poza jego kontrolą. Łącząc się z komórkami, mogą uszkadzać białka, lipidy i strukturę DNA. Każdy niekompletny atom generuje kolejny. W ten sposób powstają wolne rodniki w niebezpiecznej ilości, co określa się jako stres oksydacyjny.
Negatywne działanie wolnych rodników prowadzi do wielu transformacji komórkowych, które mogą wywołać nowotwór. Komórki tracą naturalną obronę, a białka niezbędne do procesów życiowych przestają pełnić swoje funkcje.
Pożądane jest, jeśli wolne rodniki występują w organizmie w odpowiedniej ilości, czyli takiej, która wystarcza do neutralizowania toksyn, metali, drobnoustrojów oraz jest niezbędna do udziału w procesach biochemicznych. Niestety nadmierną produkcję wolnych rodników mogą generować różne czynniki, głównie związane ze stylem życia.
Zbyt duża ilość rodników powstaje pod wpływem czynników, takich jak np.:
Rodnik, który nie znalazł cząsteczki, od której może przyjąć elektron bez szkody dla organizmu, odbiera go od cząsteczki prawidłowo funkcjonującej, co prowadzi do jej zniszczenia. Wolne rodniki atakują różne tkanki i narządy, ale najbardziej narażony jest układ oddechowy i krążeniowy, narząd wzroku oraz mózg (prawdopodobnie ze względu na zużywanie dużej ilości tlenu).
Stres oksydacyjny prowadzi do wzrostu ryzyka zachorowania na schorzenia, takie jak:
Omawiając negatywny wpływ wolnych rodników tlenowych, warto zwrócić szczególną uwagę na ich oddziaływanie na urodę. Uważa się, że stres oksydacyjny jest jedną z głównych przyczyn przedwczesnego starzenia się organizmu, w tym jego widocznej części, czyli skóry. Przypuszcza się też, że związki te są przyczyną naturalnego starzenia.
Skóra jest wyjątkowo wrażliwa na reaktywne związki tlenu. Ponieważ utleniają one komórki tłuszczowe, prowadzą do uszkodzenia bariery hydrolipidowej (wodno-tłuszczowej), która odpowiada za ochronę, nawilżanie i natłuszczanie skóry. W konsekwencji skóra staje się bardziej podatna na uszkodzenia, szybko traci wilgoć, zaczyna się wysuszać i wiotczeć.
Wolne rodniki tlenowe nasilają stan zapalny, a to sprawia, że skóra staje się bardziej skłonna do podrażnień. Łatwo się czerwieni, nadmiernie reaguje na zmienne warunki pogodowe, detergenty czy nawet alergeny. U osób chorujących na schorzenia dermatologiczne i autoimmunologiczne (np. AZS, łuszczycę) często dochodzi do nasilenia objawów w następstwie stresu oksydacyjnego.
Destrukcyjne działanie wolnych rodników dotyczy nie tylko naskórka, ale też głębszych warstw skóry właściwej. Związki te prowadzą do uszkodzenia podstawowych składników budulcowych - kolagenu, elastyny, kwasu hialuronowego. W konsekwencji tkanki tracą naturalną jędrność i napięcie. Włókna kolagenowe stają się słabe, rozciągnięte. Obniżona gęstość skóry i spadek jej nawilżenia to główne przyczyny powstawania zmarszczek i głębszych bruzd skóry twarzy.
Nadmiar rodników przyczynia się do starzenia się skóry, a także powstawania innych niedoskonałości. Osłabione tkanki tracą naturalny koloryt - oksydanty wpływają na melanocyty, czyli komórki barwnikowe skóry. To z kolei powoduje zwiększoną podatność na powstawanie przebarwień. Stres oksydacyjny może wywoływać również zmiany trądzikowe, świąd skóry wynikający z nadmiernej suchości, zaburzenia procesu keratynizacji (odkładanie się warstwy rogowej).
Zarówno dla zdrowia skóry, jak i całego organizmu, niezwykle istotne są antyoksydanty, inaczej przeciwutleniacze. Są to związki, które posiadają zdolność neutralizacji wolnych rodników tlenowych. Proces ten zachodzi na drodze złożonych przemian, jednak w uproszczeniu polega to na tym, że związki takie oddają lub przyjmują niekompletny elektron, bez negatywnego wpływu na ciało. Określa się to jako działanie antyoksydacyjne, czy też przeciwutleniające. Substancje o takich właściwościach można dostarczać do organizmu wraz z pożywieniem lub w formie zewnętrznego wsparcia.
Część antyoksydantów występuje naturalnie w organizmie. Są to związki endogenne - całkowicie lub częściowo wytwarzane w organizmie. Do takich zalicza się m.in. melatoninę, kwas moczowy i liponowy, albuminę, estrogen, glutation i koenzym Q10. Jednocześnie, niestety w dzisiejszych czasach, ze względu na intensywny tryb życia, często dochodzi do zachwiania równowagi pomiędzy ilością wolnych rodników a związków, które je neutralizują. Konieczne jest więc dostarczanie substancji antyoksydacyjnych z zewnątrz. Działanie takie wykazują głównie:
Mając świadomość, jak szkodliwy wpływ na ciało i urodę ma nadmiar reaktywnych form tlenu, czyli oksydantów, warto dowiedzieć się, jak zapobiegać ich powstawaniu. Przede wszystkim należy unikać czynników, które generują ich wytwarzanie. Już drobne zmiany złych nawyków mogą zdziałać cuda! Aby pozbyć się wolnych rodników, należy zwracać szczególną uwagę na dietę bogatą w antyoksydanty oraz chronić skórę przed zanieczyszczeniami i nadmiarem promieni UV. Bardzo ważna jest też prawidłowa pielęgnacja zewnętrzna. Kosmetyki zawierające związki antyoksydacyjne poprawiają stan skóry i zabezpieczają ją przed wolnymi rodnikami.
Skóra, jako że stanowi zewnętrzną warstwę naszego ciała, jest szczególnie narażona na niszczące działanie wolnych rodników, dlatego warto troszczyć się o nią kompleksowo. Przede wszystkim stosuj preparaty z filtrami UV, a jeszcze lepiej jeśli sięgniesz po produkt, który zawiera również filtr chroniący przed HEV, czyli światłem niebieskim, które generuje powstawanie ogromnej ilości wolnych rodników. Co więcej, dbaj również o dostarczanie do tkanek substancji o właściwościach neutralizujących RFT. Nie jest możliwe całkowite uniknięcie kontaktu z wolnymi rodnikami, ale dzięki systematycznemu stosowania kosmetyków zawierających antyoksydanty można chronić tkanki przed ich szkodliwym działaniem.
Antyoksydanty zawarte w kosmetykach dbają o zachowanie prawidłowego mikrokrążenia, tym samym umożliwiają dotlenianie i odżywianie tkanek. Chronią warstwę rogową (zewnętrzną) naskórka poprzez neutralizację wolnych rodników jeszcze zanim zdążą one wpłynąć negatywnie na skórę. W razie potrzeby wspomagają też redukcję stanu zapalnego, przebarwień oraz innych problemów powstających w następstwie stresu oksydacyjnego.
Związki przeciwutleniające warto dostarczać także wraz z pożywieniem. Najwięcej substancji o właściwościach pozytywnych dla zdrowia i urody znajduje się w świeżych owocach i warzywach, takich jak np.:
Antyoksydanty znajdziesz też w ziołach, zielonej herbacie, miłorzębie japońskim, dzikiej róży, arnice górskiej, rumianku i lukrecji. Unikaj natomiast produktów z dużą zawartością konserwantów i potraw smażonych.
Wolne rodniki prowadzą do trwałych uszkodzeń struktury tkanek. Jednak dbając o kompleksowe wzmocnienie procesów regeneracyjnych, wiele niedoskonałości można skutecznie zredukować lub całkowicie usunąć.
Do wizualnych objawów stresu oksydacyjnego zalicza się m.in. utratę naturalnej promienności cery, powstawanie przebarwień, nadmierną suchość lub wręcz przeciwnie, czyli skłonność do przetłuszczania skóry, utratę jędrności i przedwczesne powstawanie zmarszczek.
Na działanie rodników szczególnie narażone są osoby starsze, ale ich nadmiar (głównie związany z niewłaściwym stylem życia i czynnikami środowiskowymi) może dotyczyć osób w każdym wieku, także dzieci. O wiele łatwiej zapobiegać, niż zwalczać skutki stresu oksydacyjnego, dlatego preparaty o działaniu przeciwutleniającym warto stosować już po 20. roku życia, a nawet wcześniej, wybierając produkty odpowiednie do typu cery i wieku.
