Rogowacenie słoneczne to jedna z chorób skóry wywołanych długotrwałą ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe. Nieleczone może przeobrazić się w raka kolczystokomórkowego. Najbardziej narażone na ten rodzaj rogowacenia są osoby w starszym wieku, osoby, które nie stosują filtrów przeciwsłonecznych oraz osoby po przeszczepach i z osłabioną odpornością. Czym jest rogowacenie słoneczne i co robić, żeby uchronić się przed tym schorzeniem? Wyjaśniamy.
Spis treści:
.
Rogowacenie słoneczne (actinic keratosis, AK) to przewlekłe, postępujące schorzenie dermatologiczne powstałe na skutek długofalowego działania promieniowania ultrafioletowego, w szczególności typu UVB. Dotyczy w szczególności osób starszych, które przez lata narażone były na intensywne działanie słońca, dlatego też inną nazwą tego schorzenia jest rogowacenie starcze. Zmiany chorobowe występują na poziomie naskórka.
Actinic keratosis traktowane jest przez dermatologów jako stan przedrakowy. Nieleczone może z czasem przekształcić się w nowotwór złośliwy (rak kolczystokomórkowy), dlatego bardzo ważna jest wczesna diagnostyka i zastosowanie odpowiedniej terapii. Jeszcze istotniejsze jest zapobieganie rogowaceniu słonecznemu poprzez stosowanie fotoprotekcji. Przy odpowiedniej pielęgnacji i ochronie skóry w porę rozpoznane schorzenie może ustąpić samoistnie.
.
Do powstania rogowacenia słonecznego prowadzi szereg procesów związanych z ekspozycją na promieniowanie słoneczne i starzeniem się organizmu. Działanie promieniowania UVB prowadzi do fotouszkodzenia skóry, czego efektem jest upośledzenie zdolności naprawczych DNA komórek naskórka (keratynocytów) i zaburzenia naturalnego procesu rogowacenia skóry. Z kolei promieniowanie UVA aktywuje reaktywne formy tlenu (wolne rodniki), które uszkadzają kwasy nukleinowe i błony lipidowe komórek naskórka. Zostają zaburzone procesy mnożenia się komórek i ich wewnętrznej komunikacji, czego efektem jest rozwój rogowacenia słonecznego. Istotną rolę w powstawaniu tego schorzenia odgrywa również białko supresorowe p53, które pod wpływem UVB zostaje inaktywowane. Według obserwacji naukowców, w rozwój AK może być również zaangażowany wirus brodawczaka ludzkiego, czyli HPV.
.
Główną przyczyną AK jest ekspozycja na słońce. Promienie UV odbijają się od piasku i wody, więc podczas plażowania ich działanie jest znacznie silniejsze niż w innych warunkach. Z drugiej strony szkodliwe działanie słońca nie dotyczy jedynie sytuacji, w których opalamy się celowo w pełnym słońcu. W pochmurne dni również narażeni jesteśmy na uszkodzenia słoneczne – 70-80% promieniowania UV może przedostawać się przez chmury. Szkodliwe działanie słońca występuje również zimą, zwłaszcza gdy występuje okrywa śnieżna. Opalanie sztuczne w solarium jest również niebezpieczne – dermatolodzy ostrzegają, że może być nawet bardziej szkodliwe dla naszej skóry niż korzystanie z kąpieli słonecznych. Szkodliwe działanie słońca kumuluje się, dlatego osoby, które cyklicznie, przez wiele lat narażają skórę na promieniowanie UV, są najbardziej zagrożone rozwojem rogowacenia słonecznego.
Czynniki ryzyka w przypadku rogowacenia słonecznego to przede wszystkim:
.
Typowy obraz kliniczny rogowacenia słonecznego to przede wszystkim liczne zrogowacenia – na powierzchni zmiany tworzą się drobne, białawe łuski, a obszar na obwodzie staje się zaczerwieniony. Skóra w miejscu rogowacenia ma nierówną i szorstką strukturę. Zmiany mogą być płaskie lub nieco wypukłe, przez co przypominają brodawki. Ogniska mają wielkość od kilku milimetrów do 3 centymetrów. Rzadko spotyka się pojedyncze wykwity skórne. Na niewielkim obszarze obecnych jest zazwyczaj kilka zmian jednocześnie. Miejsca objęte rogowaceniem mogą swędzieć, wywoływać uczucie napięcia skóry, kłucie, a nawet ból (w zaawansowanych przypadkach).
Ogniska AK powstają najczęściej w rejonach ciała najbardziej narażonych na promieniowanie słoneczne:
Objawom rogowacenia słonecznego często towarzyszą inne zmiany na skórze powstałe na skutek promieniowania UV, np. przebarwienia, pogrubienie skóry, elastoza słoneczna (twarde grudki na powierzchni skóry), głębokie zmarszczki, plamy soczewicowate, suchość naskórka, teleangiektazje.
AK może przybierać trzy stadia zaawansowania:
.
Rogowacenie słoneczne w większości przypadków jest zmianą o charakterze łagodnym. Jednak schorzenie to może prowadzić do rozwoju raka kolczystokomórkowego, zwłaszcza gdy skóra podlega ciągłemu działaniu szkodliwego promieniowania UV. Badania dowodzą, że może tak się stać w około 10% przypadków.
Atypowe cechy zmian skórnych, które powinny nas skłonić do pilnej konsultacji z dermatologiem, to: średnica powyżej 1 cm, stan zapalny lub naciek (obwódka zapalna, stwardnienie), rumień, owrzodzenie, krwawienie, szybki rozrost zmiany, bolesność zmiany. Jeśli lekarz zdiagnozował u Ciebie rogowacenie słoneczne, oznacza to, że ryzyko rozwoju raka skóry jest u Ciebie dużo większe niż wcześniej. Dlatego bardzo ważne jest podjęcie zaleconego przez specjalistę leczenia, unikanie dalszej ekspozycji na słońce oraz stosowanie fotoprotekcji. Takie postępowanie skutecznie zmniejsza ryzyko wystąpienia groźnych powikłań.
.
Podstawową metodą rozpoznania rogowacenia słonecznego jest obserwacja kliniczna oraz badanie dermatoskopem. Dermatolog używa dermatoskopu w celu odróżnienia rogowacenia słonecznego od takich chorób nowotworowych, jak czerniak czy rak płaskonabłonkowy. Jeżeli istnieje podejrzenie nowotworu skóry, lekarz zleca dodatkowo wykonanie biopsji diagnostycznej oraz histopatologii.
Celem diagnostyki jest rozróżnienie tej choroby od takich schorzeń, jak:
.
W przypadku drobnych zmian I stopnia, gdy nie występują czynniki ryzyka, takie jak zaburzenia odporności czy leczenie immunosupresyjne, dermatolog może zalecić obserwację, stosowanie emolientów oraz fotoprotekcję, bez wprowadzania inwazyjnych metod terapeutycznych. W przypadku konieczności zastosowania leczenia specjalistycznego dotyczy ono albo pojedynczych ognisk, albo szerokiego pola skóry. Wybór metody zależy przede wszystkim od liczby zmian skórnych i powierzchni, jaką zajmują.
Najczęściej stosowane metody leczenia rogowacenia słonecznego:
Skóra dotknięta AK, poddawana specjalistycznej terapii, wymaga też odpowiedniej pielęgnacji, polegającej na stosowaniu kremów z filtrem i intensywnym nawilżaniu.
.
Najważniejszą rolę w profilaktyce rogowacenia słonecznego odgrywa unikanie ekspozycji na słońce, zwłaszcza w momentach najsilniejszego nasłonecznienia, czyli w godzinach od 11:00 do 15:00. Równie istotne jest stosowanie fotoprotekcji. Przy wyborze kosmetyków do ochrony przeciwsłonecznej należy zwrócić uwagę na wartość współczynnika SPF (im wyższy, tym skuteczniejsza ochrona). Specjaliści zalecają stosowanie produktów o fotoprotekcji wynoszącej co najmniej SPF 30, a najlepiej SPF 50+. Aby produkt był skuteczny, powinien posiadać filtr o szerokim spektrum, czyli chronić zarówno przed promieniowaniem UVB, jak i UVA – szukaj tej informacji na opakowaniu, ponieważ sam termin SPF nie gwarantuje pełnej ochrony. Dodatkowym atutem będzie ochrona przed światłem niebieskim (HEV).
Krem przeciwsłoneczny należy nałożyć na skórę na około 20 minut przed wyjściem na zewnątrz i przed nałożeniem ubrań. Kosmetyk należy nakładać grubą warstwą. Aplikacja powinna być powtarzana co 2-3 godziny oraz po każdym kontakcie z wodą, wytarciu skóry czy nadmiernym poceniu się. Jeśli nosimy makijaż na twarzy, nie należy pomijać aplikacji filtra. Nakładamy go na skórę przed użyciem kosmetyków kolorowych, zachowując 20-minutową przerwę. Świetnym rozwiązaniem są podkłady, które posiadają już filtr UV, np. Avène fluid koloryzujący SPF 50+– chroni skórę przed promieniowaniem UVA i UVB, a przy okazji wyrównuje jej koloryt.
Jeśli chcesz uchronić swoją skórę przed niekorzystnymi zmianami wywołanymi działaniem słońca, pamiętaj również o odpowiedniej odzieży – kapeluszu z dużym rondem, bluzce z długim rękawem, chuście na ramiona, okularach przeciwsłonecznych z filtrem UV. Taka ochrona mechaniczna jest wyjątkowo skuteczna i przez wiele osób niedoceniana.
Elementem profilaktyki jest również obserwowanie swojego ciała i konsultowanie się z dermatologiem w przypadku nowych, niepokojących zmian skórnych. Jeśli masz wrażliwą skórę i tendencje do oparzeń słonecznych, masz liczne pieprzyki lub jesteś w wieku powyżej 50 lat, warto wykonywać badania dermatologiczne raz w roku.
.
Jeśli podejrzewasz, że na Twojej skórze pojawiło się rogowacenie słoneczne, w pierwszej kolejności musisz skonsultować się z lekarzem, który dokładnie zbada niepokojące zmiany skórne i zdecyduje, czy specjalistyczne leczenie jest konieczne. Poprzestanie na domowej pielęgnacji, nie jest wskazane ze względu na ryzyko nowotworów, jakie niesie ze sobą rogowacenie słoneczne.
Rogowacenie słoneczne w większości przypadków nie ma charakteru nowotworowego. Jednak nieodpowiednia pielęgnacja skóry, brak leczenia i nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV bez fotoprotekcji może doprowadzić w przyszłości do rozwoju złośliwego raka kolczystokomórkowego.
